Systeemdenken
Het brede systeemdenken was begin jaren zeventig de onderlegger voor de ontwikkeling van het ruimtelijk beleid. Daarna werd dit opgesplitst in denken in deelsystemen met de uitwerking van de watersysteembenadering als bekend voorbeeld. Op dit moment bestaan er voorheen ongekende mogelijkheden om hiermee verder te gaan en verbanden te leggen tussen theorie en praktijk.
Alomvattend
Begin jaren zeventig werd het, mede onder invloed van de Club van Rome, het systeemdenken in de ruimtelijke ordening geïntroduceerd. De idee was dat door een grondige analyse van alle betrokken aspecten van de ruimtelijke inrichting een betere sturing zou kunnen plaatsvinden. In het WERON (Werkproces ruimtelijke ontwikkeling Nederland) werden verschillende deelsystemen onderscheiden. De wel erg hoge ambitie om ieder daarvan in volle omvang te beschrijven is niet gerealiseerd. Het dichtst daarbij kwam het Globaal Ecologisch Model (GEM). Maar ook dat model bleef steken in een beschrijving en werd geen operationeel model.
Pogingen om met de toen opkomende mogelijkheden van computers grote databestanden te gebruiken, mislukten aanvankelijk. De 'Middenrandstadstudie' (MIRAD), gericht op de verstedelijking in en rond het Groene Hart, vergeleek wel verschillende ruimtelijke inrichtingsmogelijkheden, maar leverde geen politiek 'begrijpelijke' en overtuigende keuzes op. Ook de zeer uitgebreide Landschapsecologische Kartering Nederland (LKN), die de database moest vormen voor afweging van ruimtelijke plannen, liep vast in een te grote afstand tussen de ontsloten kennis/informatie en de ruimtelijke keuzen.
Selectief
In de jaren negentig is er gerichter gezocht naar verbanden tussen ruimte en het natuurlijk systeem. Voorbeelden zijn het aanhaken op de watersysteembenadering (koersen voor het landelijk gebied), de strategie van de twee netwerken en de lagenbenadering. Een voordeel van deze benaderingen is dat het natuurlijk systeem een belangrijke plaats krijgt in de beleidsdiscussies voor de langere termijn. Een nadeel is dat het kan leiden tot zeer complexe analyses, die ver afstaan van de enkelvoudige problemen en maatregelen van vandaag en morgen. Bovendien is het risico van een te statische visie op de werkelijkheid aanwezig.
Interactief
Tegenwoordig is het systeemdenken in een meer dynamische richting ontwikkeld door toeval een grotere rol toe te kennen. Daarbij spiegelen we ons aan natuurlijke systemen. Het deterministische model wordt ingeruild voor een meer organische visie op de wereld (zie: Jan Brouwer " De eindeloze trap' 2011). De explosieve groei van de geheugencapaciteit van computers heeft daarin een grote rol gespeeld. Daarbij kunnen complexe en gedetailleerde geografische verbanden in beeld worden gebracht. Ook kunnen veranderingen in de tijd steeds sneller worden gesignaleerd ( www.nieuwekaart.nl ). Steeds meer zijn interactieve databestanden beschikbaar en worden - in navolging van computergames - simulatiemodellen ontwikkeld ('simlandscape'). De digitale ontwerptafel maakt het mogelijk met direct betrokkenen snel planvarianten op hun effecten te evalueren.
Democratisch
Het systeemdenken in combinatie met informatietechnologie heeft het mogelijk gemaakt zeer complexe ruimtelijke relaties te onderzoeken en te beoordelen. 'Spelenderwijs' komen deze middelen binnen het bereik van de burger. Het planologische denken wordt daarmee gedemocratiseerd en werkelijke burgerparticipatie wordt gestimuleerd. Door bovendien niet alleen wetenschappelijke know-how, maar ook ervaringskennis van burgers te betrekken in planprocessen kan de brug tussen burger en overheid nog steviger worden gemaakt.
Een voorbeeld: in het programma 'Verbinding duurzame steden' wordt geprobeerd theorie en praktijk te verbinden http://urd.verdus.nl/voorpagina.asp
De modellen voor integrale regionale ruimtelijke ontwikkeling waren vol optimisme over stuurbaarheid.
De 'systhematische' voorbereiding van de Structuurschets Verstedelijking (Deel 2 van de Derde Nota RO) leidde tot enig heimwee naar onbevangen creativiteit van de Tweede Nota.
De interactieve Nieuwe Kaart van Nederland