Het ruimtelijk beleid inzetten om verschillende doelen met elkaar te verenigen is al een tijd gemeengoed. Of beter gezegd, het stimuleren van functiecombinaties door ruimtelijk beleid is niet nieuw. In de jaren zeventig was dit al onderdeel van het (ruimtelijk) beleid. De gehanteerde term was toen: 'scheiden of verweven'. In de recente literatuur worden functiecombinaties verbonden aan nieuwe coalities die helpen om verschillende ambities beter en sneller te realiseren.

Basisvraag van RO

'Scheiden of verweven' van functies is in de landelijke gebieden lange tijd een beleidsthema geweest. Later werden de termen veranderd en sprak men over 'meervoudig ruimtegebruik' , 'geïntegreerde landbouw", "landbouw met nevenfuncties", over 'combinatie' of 'stapeling' van functies. Maar eigenlijk ging het steeds over dezelfde vraag: hoe kan je verschillende doelen ruimtelijk met elkaar verenigen, zodanig dat het geheel meer is dan de som der delen?

In de Nota Landelijke gebieden (1977) werd een zonering opgenomen, waarbij "zone C" stond voor verweving van de functies "natuur en landbouw". In het "gebied binnen stedelijke invloedsfeer" zouden stedelijke en landelijke functies moeten worden verweven. De "Blauwe koers" uit de Vierde Nota Extra richtte zich op de verweving van verschillende functies op basis van regionale kwaliteiten. Ook in het bestaande beleid wordt gezocht naar functiecombinaties. Zo staat in het Nationaal Waterplan dat bij alle wateropgaven maximaal wordt meegekoppeld met andere opgaven en maatregelen.

Voorwaarden voor verweving

De vraag: is het wel mogelijk twee doelen te dienen, of delft - op den duur - altijd de zwakste partij het onderspit? Bij de relatie stad/land is dat de landelijkheid. Bij de relatie landbouw/natuur is het de natuurlijkheid. Is een dergelijke functionele verbinding van verschillende functies, dus binnen een en hetzelfde beheersregime, eigenlijk theoretisch wel mogelijk? Relevant in dit verband is de beschouwing van Van Leeuwen, redenerend vanuit zijn Relatietheorie. Aanvankelijk lijkt het dat hij deze vraag ontkennend beantwoord, als hij zegt dat je nooit 'twee heren kan dienen'. Toch zag hij een ingenieuze kans voor verweving: onder bepaalde voorwaarden kunnen wel twee knechten dezelfde heer dienen. De heer is dan een 'gradiënt' tussen twee uitersten. De twee uitersten (bijvoorbeeld landbouw en natuur) zijn de 'knechten'. Wanneer nu de zwakste van de twee (hier : natuur) in een ruimtelijk dominante positie verkeerd, kan een gradiënt in al zijn verscheidenheid tot ontwikkeling komen. Die dominantie kan ontstaan doordat natuur een veel grotere oppervlakte heeft dan landbouw, of een hogere ligging heeft. (zie Gradiënten)

De volledige beschouwing van Chris van Leeuwen is hier als pdf te downloaden.

Nieuwe partnerschappen

In de theorie en in de praktijk van de gebiedsontwikkeling wordt nu op een andere, meer sociaalwetenschappelijke, manier geredeneerd. Functiecombinaties leiden tot nieuwe partnerschappen die helpen om belangen en ambities sneller, eenvoudiger en goedkoper te realiseren (Toekomstwaarde nu, de kracht van functiecombinaties, 2012). Willen deze partnerschappen duurzaam succes hebben, dan zullen ze echter ook in het kader van de Relatietheorie houdbaar moeten zijn.